تقارن شب های قدر با عید نوروز؛ تلاقی معنویت و نوآوری

خبرگزاری تسنیم از اردبیل،امسال ایام شهادت مولای متقیان حضرت علی(ع) با نوروز تقارن پیدا کرده است اما با توجه به صبغه دینی ایرانیان از گذشته تاکنون، قطعا حرمت مولا در این ایام حفظ خواهد شد, شب های قدر و شب نزول قرآن به عنوان یکی از مهم ترین مناسبت های سال در تقویم اسلامی شناخته می شود. حضرت علی(ع)، امام اول شیعیان، اسوه مردانگی، شجاعت، درایت، مهربانی و ایثار در شب 19 رمضان به دست پست ترین مردم در محراب عبادت مورد حمله قرار گرفت و به شهادت رسید.

از سوی دیگر عید نوروز، نیز یکی از کهن ترین جشن های به جا مانده از دوران ایران باستان است. جشنی سنتی که برای خیرمقدم به فصل بهار و آغاز سال نو در بسیاری از کشورهای آسیایی، به ویژه ایران برگزار می شود امسال نوروز با شب های قدر و ضربت خوردن امیرالمؤمنین(ع) تقارن پیدا کرده است. این همزمانی می تواند فرصت مناسبی برای درک عمیق تر مفاهیم معنوی و اخلاقی فراهم می کند.

امسال به حرمت شهادت امیرالمومنین(ع) این دید و بازدید را چند روز به تأخیر می اندازیم تا حرمت امام علی(ع) و شب های قدر را نگه داریم, در حالی که با آمدن نوروز همه جا رنگ و بوی بهاری به خود گرفته است و سفرهای نوروزی و دید و بازدیدها رونق دوچندانی دارد، اما حفظ حرمت ماه رمضان و شب های قدر باید در اولویت قرار بگیرد, می توان با حفظ حرمت ها در تعطیلات نوروز، علاوه بر معنویت، نشاط اجتماعی را گسترش داد و خاطرات زیبایی رقم زد.

آئین و سنن نوروز باستان در گذر فراموشی

وقتی نفس های زمستان به شماره می افتد، عطر زندگی و حیات از در و دیوار خانه ها عبور و به عمق و بطن زندگی نفوذ می کند، همه خود را برای یک سال زندگی توام با مودت و عشق در کنار یکدیگر مهیا می کنند و درست همینجاست که سنت های نوروزی باری دیگر در گذر زمان به سمت آینده جان گرفته و خاطره سازی می کند.

ایرانیان از باستان تا به اکنون شروع بهار را نوروزی دیگر می دانند و به عقیده آنان عید نوروز زیباترین و غنی ترین مظهر فرهنگ و تاریخ ملی این سرزمین است، اگر از گذشته نیز مردم به استقبال عید نوروز می رفته اند اما هم اکنون با گذر زمان این شور و اشتیاق برای میزبانی از بهار کمی در میان مردم رنگ باخته است.

این روزها اگر شاید یکی یا چند مورد از آئین، مراسم و آداب ویژه چهارشنبه آخر سال و ایام نوروز را در جمع دهه 70 و 80 ای ها نام برده و مطرح کنیم واکنش چندان جالب، یا بازگویی یک خاطره از آنان را شاهد نباشیم و این در واقع در پی آن نمایان می شود که ما نسبت به فرهنگ و آئین مان، که تنها در حرف یادگاران آبا و اجدادمان هستند، بی تفاوت تر از قبل شده ایم.

اردبیل به دلیل قرار گرفتن در زمره شهرهایی با فرهنگ و تمدن چند هزار ساله، یکی از شهرهایی است که در گذشته در آستانه سال نو و ایام نوروز آئین هایی همچون، "قولاق آسدی"، "اوزوگ آتدی"، "شال ساللاماق"، "نواوستی" و بسیاری دیگر از این آئین ها را به خود می دید.

اما به تدریج این آئینها و سنتها را به گونه ای تغییر داده ایم که دیگر آن خواص اصیلی که نیاکان ما با هدف برنامه ریزی و پیاده کرده بودند، از دست داده است و البته این تحولات در کلانشهرها و برخی شهرهای بزرگ بیشتر نمود دارد و می توان گفت که جای بسی خوشحالی دارد که هنوز برگزاری این مراسمها در برخی از روستاها اصالت خود را همچنان حفظ کرده است.

تکم خوانی؛ آئینی به قدمت نوروز باستان

"تکم خوانی" آئینی است به قدمت نوروز و یادگاری از آداب و رسوم نوروز که همواره در سرزمین آذربایجان به ویژه استان اردبیل به عنوان آئینی ماندگار و منحصربفرد مورد توجه مردم این خطه بوده و با روش مخصوص توسط تکم گردانها به اجرا گذاشته می شده است.

این آئین سالیان دراز با آداب و رسوم کهن مردم آذربایجان و به ویژه استان اردبیل عجین بوده و همه ساله با فرا رسیدن عید نوروز، مردم به انتظار تکم چی می نشستند و انتظار داشتند که تکم چی، سمبل و در واقع سفیر نشاط بهاری، آنها را برای استقبال از بهار آماده سازد.

اگر چه این روزها شاهد کمرنگ شدن این آئین در درازای سالیان متمادی هستیم اما امروزه نیز می توان گوشه ای از این رسم به یادگار مانده از پدرانمان را در کوچه پس کوچه های برخی روستاها و محلات اردبیل شاهد بود.

در استان اردبیل همانند سایر نقاط پهناور دیار آذربایجان از چند روزی مانده به عید نوروز تکم چی ها به طور نمادین تکم را در کوچه های روستاها و شهرها می چرخانند و در حالی که اشعاری به زبان ترکی و با صدای دلنشین می خوانند نوید آمدن عید را داده و اجرت خود را از مردم دریافت می کنند.

مردم شناس میراث فرهنگی استان اردبیل درباره تکم و آئین تکم گردانی می گوید: تکم یک عروسک چوبی سنتی به قطر 4 سانتیمتر، طول 25 و عرض 12 الی 15 که روی آن را با مخمل یا پارچه هایی به رنگ قرمز می پوشانند است و روی این پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه های الوان و حتی آینه تزیین می کنند که هر یک از تزئینات تکم علت و فلسفه ای دارد.

مجتبی جوان اجدادی بیان می کند: تکم گردان در استان اردبیل با به زبان آوردن اشعاری زیبا و دلنشین شوق و شور مردم این خطه را برای استقبال گرم از نوروز دوچندان می کند که تمامی این اشعار به زبان شیرین ترکی سروده شده و مورد توجه مردم استان اردبیل است که نمونه هایی از این اشعار به شرح ذیل می باشد:

"سیزون بو تازه بایراموز مبارک/آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک/جناب جبرئیل نامه گئتیردی/گئتیر جگین پیمبره یئتیردی/مبارک قوللارین گویه گوتیردی/سیزون بوتازه بایراموز مبارک/آیوز، ایلوز، هفتوز، گونوز مبارک".

وی ادامه می دهد: این اشعار در گذشته در بین اهالی استان اردبیل به گونه ای زیبا و جان دار بر سر زبانها افتاده بود که هنوز هم که هنوز است در برخی محلات استان اردبیل زنان این دیار در ایام آخر سال و در موقع آماده سازی منازل خود برای عید نوروز این اشعار را برای خود و فرزندانشان زمزمه می کنند.

این کارشناس مردمی ضمن اشاره به فراموشی آئین زیبای تکم گردانی در استان اردبیل با تجمل گرایی عده ای می گوید: تکم گردانی با ارزش گذاری مجدد و بازشناسی آن قابل احیاء است اما لازمه تحقق این امر آن است که مسئولان فرهنگی کشور، احیای آن را برای خود وظیفه دانسته و از فراموشی آن جلوگیری کنند تا فقط در روزهای نوروز به فکر احیاء و استفاده از این آیین نباشیم.

جوان اجدادی ادامه می دهد: ضروری است تا باور کنیم که این عروسک شادی بخش می تواند همراه با شادیها و غصه هایمان نسبت به جامعه همراه شده و ما را یاری کند و شاید این زنجیره و حلقه ای گم شده از آئین و سنن خطه آذربایجان باشد که نیاز به توجه و اهتمام ویژه برای احیای دوباره دارد.

خانه تکانی عید؛ اشتیاقی برای زدودن غبار از دل ها

یکی از اولین آداب و رسوم عید نوروز که از اوایل اسفندماه و یا اواسط این ماه که معمولا به بایرام آیی در بین اهالی استان اردبیل معروف است آغاز می شود، غبارروبی منازل یا خانه تکانی است که این امر بنا به ذائقه و سلیقه هر یک از افراد متفاوت می باشد.

در این رسم بانوان و مادران خانه با غبارروبی و شست و شوی وسایل منازل خود عید را آغاز و خود را برای این ماه آماده می کنند که این رسم را به معنی پشت سر گذاشتن کهولت، کسالت، تنبلی و هرچه غم و اندوه است می دانند و با این کار خود را برای آغاز سالی نو و پر از خیر و برکت و همراه با شادمانی آماده می کنند.

اما باید به خاطر داشت که در سالی که پشت سر گذاشته می شود و فرد خود را برای ورود به سالی جدید مهیا می سازد تنها تکاندن غبار منازل کافی نبوده و در اصل خانه تکانی برای عید نوروز و آغاز سالی جدید اشتیاق و بهانه ای است برای تکاندن غبار از دلها.

در این خصوص صحبت های مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل شنیدنی است.

مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل اظهار کرد: نوروز نشانه نو شدن تقویم زندگی آدمی، نشانه ای از نو شدن روز، ماه و سال و نمادی از تحول به سمت تازگی و نو شدن هر آن چیزی است که انسان در طول یک سال گذشته تجربه کرده و امروز می خواهد همه آنها را پشت سر بگذارد و قدم در روزی نو بگذارد و لازمه گام نهادن در روزی نو داشتن دلی عاری از غم، محنت و کینه می باشد.

حجت الاسلام مهدی ستوده ادامه داد: یکی از رسم هایی که  نزدیک عید مرسوم است نظافت و پاکیزگی است به گونه ای که نزدیک سال جدید و نوروز، همه در پی خانه تکانی هستند، همه در واقع حساس تر می شوند که هرچه کثیفی و آلودگی هست را از خانه های خود بزدایند و چه خوب است همین طور که به نظافت مادی روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه توجه می شود، به نظافت معنوی و خانه تکانی دل هم توجه کنیم.

وی تصریح کرد: با آنکه ما یک عبادت روزانه داریم با عنوان رابطه با خدا، یک عبادت هفتگی داریم که همان نماز جمعه است و یک عبادت سالانه داریم که همان عبادت در شب قدر می باشد اما چه بهتر می شود اگر در میان همه این عبادتها غبارروبی از دل را در آخر هر سال هم در برنامه سالانه خود قرار دهیم و با دلی زلال و صاف همچون آئینه، آکنده از مهر و محبت قدم به سالی نو بگذاریم.

"شال ساللاماق" در اردبیل

دستمال انداختن، یا همان "شال ساللاماق" یکی از آئینهای دیرین مردم منطقه آذربایجان به ویژه مردم باستان اردبیل در چهارشنبه آخر سال است که این آئین در گذر زمان هرچند در مناطق شهری به کلی به فراموشی سپرده شده است اما هنوز هم در گوشه و کنار دیار آذری زبانان، استان اردبیل می توان اثراتی به جا مانده از این رسم دیرین و گذشتگان را دید.

شادی های مردم استان اردبیل در قبل از عید نوروز گرچه از ابتدای اسفندماه آغاز می شود اما این شور و نشاط و تکاپوی رخنه کرده در وجود مردم این دیار معمولا در چهارشنبه آخر سال یا چهارشنبه سوری به اوج خود می رسد و شاید به وضوح می توان گفت یکی از زیباترین و در عین حال دیرنده و ماناترین آئینهای سنتی ویژه عید نوروز و چهارشنبه سوری را می توان در استان اردبیل در این روز شاهد بود.

سلیمه حیدری یکی از پیرزنان استان اردبیل در خصوص این آئین دیرین به ما گفت: در آئین "شال ساللاماق" که در گذشته پررونق تر از حال بود معمولا به کوچکترین عضو خانواده یک روسری و یا شال داده می شد تا آن را از روزنه یا در زبان ترکی "باجا" پشت بام خانه های روستایی که معمولا منزل یکی از آشنایان و یا اقوام همان خانواده می بوده به داخل خانه فرستاده و آن را پر از خلعتیها و هدایایی تحویل بگیرد.

وی ادامه داد: یا به تعبیری دیگر پسران جوان یا نوجوان شالی برداشته و از سوراخ بالای بام خانه شال خود را پایین می انداختند که در این هنگام صاحب خانه نیز به فراخور حال خود و بضاعت درآمد خانوادگی چیزی را در گوشه شال می بست تا پسران آن را بالا بکشند و چنانچه پسر خواهان دختر خانواده بود شال را بالا نمی کشید و اگر خانواده دختر راضی بودند نشانه ای از دختر را به شال می بستند.

این بانوی 65 ساله در ادامه تصریح کرد: در گذشته معمولا محتوای داخل بقچه یا همان شال خوردنیهایی از قبیل آجیل، میوه شب عید، یک کاسه یا پیاله قووت و شکلات و یا یک جفت جوراب و هر چیز دیگری بود که می توانست هم به عنوان یک عیدی و هم به عنوان یک خلعتی محسوب شود که این امر نیز برگرفته از مهر و صفای عمیق در بین مردم منطقه و خونگرمی آنان در آن زمان بوده است.

رسم شال اندازی در گذشته در بیشتر نقاط آذربایجان رایج بود و هنوز هم در بعضی از روستاها انجام می شود اما متاسفانه در مناطق شهری این رسم قدیمی و زیبا به فراموشی سپرده و در بین کودکان نیز شال ساللاماق به قصه تبدیل شده و حتی برخی به فرزندان خود قصه شیرین آن را نیز تعریف نمی کنند اما چه بهتر می شد اگر این رسم و آئینهای دیگری که یادگاران گذشتگان و اجدادمان هستند سینه به سینه به نسلهای آینده منتقل می شد تا اینگونه به فراموشی سپرده نشود.

از قدیم الایام صبح آخرین چهارشنبه (چهارشنبه سوری) زنان بر سر رود یا چشمه رفته و کوزه ها را پر از آب می کردند و از آن آب برای خمیر کردن، روشن کردن سماور و یا پختن غذا استفاده می شد که این امر را نیز برای خود آئینی زیبا تلقی کرده و نماد خوش روزی و خوش یمنی می دانستند.

"قولاق آسدی"؛ تعبیری از پیشامد خود در سال جدید

فال گوش نشینی یا "قولاق آسدی" یکی دیگر از آئینهای چهارشنبه سوری است که آن نیز همچون سایر رسمهای شیرین منطقه آذربایجان در این روز به فراموشی سپرده شده است.

امروزه اگر یک کودکی به اصطلاح بزرگ شده شهر بوده شاید به ندرت اسمی از آئین "قولاق آسدی" شنیده باشد و هیچگاه از نحوه برگزاری این آئین و چگونگی انجام آن چیزی نداند.

"قولاق آسدی" یا "قولاق آسدی گئجه سی" و یا "شب فال گوش نشینی" تا یک دهه قبل در روستاها، مناطق کوچ نشین و حتی در برخی از محلات مناطق شهری استان اردبیل اجرا می شد اما به مرور این آئین هم کمرنگ و هم اکنون "قولاق آسدی"، این یادگار دیرین بیشتر از آنکه مورد اجرا قرار بگیرد در سینه پدربزرگها و مادربزرگهایمان پنهان و محبوس شده است.

حاج علی حسن عبداللهی، یکی از ریش سفیدان روستای آق قلعه اردبیل در خصوص این ائین به ما گفت: در گذشته آئین قولاق آسدی در واقع طعم شیرین چهارشنبه آخر سال را دو چندان می کرد که در این آئین فرد ابتدا در خانه خود نیت کرده و دستهایش را محکم روی گوشهایش می گذاشت و سعی می کرد تا مقصد خود که خانه یکی از همسایه ها بود صدایی نشنود.

وی ادامه داد: در این آئین فرد با نیت خود به کنار در یا پنجره خانه مورد نظر که به احتمال خانه همسایه، اقوام و یا یکی از آشنایان دور و نزدیک بود می رفت و دست هایش را از گوشش بر می داشت و با اولین جمله ای که فرد از داخل خانه می شنید محقق شدن یا نشدن نیت خود در سال جدید را تفسیر و تعبیر می کرد.

این پدربزرگ 90 ساله اظهار کرد: فردی که به "قولاق آسدی" می رفت اولین جمله ای که شنیده است را به خاطر می سپرد و با برگشت به منزل خویش تفسیر آن جمله را از بزرگ خانواده که معمولا پدربزرگ، مادربزرگ، پدر یا مادر خانواده بود می پرسید، که در این حالت جمله مثبت و امید بخش به معنای محقق شدن آرزو و نیت در سال جدید بود اما جمله مایوس کننده به معنای نرسیدن به آن نیت و آرزو در سال جدید تلقی و تعبیر می شد که این آئین هم اکنون نیز کم و بیش در روستای ما رواج دارد.

رسم "آتش افروزی" و "خونچه عروس"

آئین آتش افروزی یکی دیگر از آئینهای ویژه چهارشنبه سوری در خطه اردبیل است که در این رسم پیش از غروب آفتاب، هر خانواده بوته های خار و گزن و یا چوب را که از پیش فراهم کرده اند روی بام یا زمین حیاط خانه و یا در کوچه روی هم انباشته و با غروب آفتاب و نیمه تاریک شدن هوا زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می شوند و بوته ها را آتش می زنند.

بعد از افروختن آتش از بزرگ تا کوچک هر کدام سه بار از روی آتش می پرند تا مگر ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و محنت را از خود بزدایند و سلامت و سرخی و شادی به هستی خود در سال پیش رو بخشند که در برخی از روستاهای استان اردبیل مردم منطقه در حال پریدن از روی آتش ترانه هایی را نیز می خواندند.

از جمله مراسم دیگری که در روز چهارشنبه سوری در استان اردبیل و به تبع در خطه آذربایجان معمول و مرسوم است فرستادن خونچه ای از میوه و شیرینی و پارچه و خلعتی برای عروس خانواده است که در شب چله نیز خونچه ای نظیر همین به خانه عروس فرستاده می شود.

در این رسم معمولا خانواده داماد مقدمات خلعتی را تدارک می بینند و با تهیه آنها و تزئین زیبای هدایا آنها را بر روی سینی های بزرگی می چینند و به همراه چند تن از اقوام شادی کنان به خانه عروس برده و در عین حال به خانواده عروس چشم روشنی می دهند.

خلعتی خانواده داماد معمولا شامل روسری، چادرسفید و بخشی از اقلام خوراکی من جمله آجیل و شیرینی، شکلات، قووت و در برخی موارد گوسفند و سایر اقلام خوراکی است که این موارد مطابق با بضاعت خانواده ها و رسم و آئینهای منطبق بر ایل و طایفه مدنظر متفاوت و متغیر است.

آئین نواوستی؛ آئینی که طراوت و مهتری را در زندگی هویدا می کند

نواوستی یکی از آئینهای کهن استقبال از سال جدید در منطقه آذربایجان است. در تقسیم بندی آذری ها چهار چهارشنبه آخر سال به نام چهارعنصر اصلی طبیعت یعنی آب، باد، خاک و آتش نام گذاری می شود و در هر یک آئینی به اجرا درمی آید که در آخرین چهارشنبه سال که «سو چرشنبه سی» یا چهارشنبه آب نامیده می شود، تولد و تازه شدن دوباره آب ها جشن گرفته می شود که به این ترتیب که صبح روز بعد از چهارشنبه سوری مردم به کنار آب های روان رفته و عرض رودخانه ها را هفت بار طی می کنند.

این حرکت نمادین با هدف همسویی با طبیعت و تازه شدن آب ها و تمنای تازه شدن زندگی و گریز از مشکلات انجام می شود و در عین حال آرزوها طرح می شود که در کنار این مهم مردم با جارو آب را جارو می کنند که این حرکت نمادین به معنی جارو کردن مشکلات زندگی و روانه کردن آن به همراه آب است تا بار دیگر این مشکلات هویدا نشود.

در آئین زیبای نواوستی قیچی کردن آب هم یکی دیگر از اجزا و ارکان این آئین می باشد که با هدف قیچی کردن مشکلات و دوختن نمادین آب با هدف دوختن زبان دشمنان انجام می شود، همچنین افرادی که در کنار آب های روان حاضر شده اند، هفت تکه سنگ را به نماد مشکلات خود به آب پرتاب می کنند. برخی شهروندان لنگه کفش های کهنه را به بهانه اینکه تنگی و گرفتاری سالی که سپری شده در آب پرتاب می کنند و برخی با دسته های اسپند آب را جارو می زنند.

که در نهایت مقداری آب در کوزه سفالی ریخته و به همراه خود به خانه برده می شود که این آب به نماد تازگی و طراوت در چهارگوشه خانه ریخته می شود که به عقیده پدربزرگها و مادربزرگها از گذشته این باور وجود داشته که این آب به دلیل تازه شدن آن و تولد دوباره طبیعت به خانه ها برکت آورده و حیوانات موذی را از آن خانه دور می کند.

این روزها بسیاری از سنتها و آئین های زیبای نوروز به کلی از خاطره ها فراموش شده اند که در احیای دوباره آنها نیز متاسفانه آنطور که باید تلاشی نمی شود.

و یا برخی از این آئین های زیبا دستخوش تحولات و هجمه هایی شده که در برخی از آنها این تغییرات و تحولات قابل توجه بوده و در برخی، شکل و هویت آن را فقط در یک بخش تغییر داده است، اما هرچه هست پیام اصلی این آئینها که در بین گذشتگان رد و بدل می شده امروز با اعمال تغییر و دگرگونی شکل، برای ما مفهوم اصیل آن را ندارد.

به راستی این سنتها و آئینها که نیاکان مان برای ما به یادگار گذاشته اند چه زیبا و پرمعناست و اجرای اصیل و صحیح هر یک از آنها با خود دنیایی از معانی و محاسن را به همراه دارد که نه تنها باعث بهبود سطح فرهنگی فردی و اجتماعی ما می شود، بلکه عمل درست به آنها به مرور بسیاری از مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه را نیز برطرف می کند.

چه خوب است اگر آئین و سننی که پدران و مادران ما از طول دهه ها قبل برای ابقاء و انتقال آن به نسل های کنونی تلاش کرده اند را بدون تداخل فرهنگ ملل سینه به سینه به فرزندان مان و نسل های آینده منتقل کنیم و آن وقت خواهیم دید که زیبایی، صمیمیت و هر آن چیزی که امروز با تمام تلاش و پرداخت بهای سنگین در پی به دست آوردن آن هستیم، به آسانی از طریق تداوم برگزاری همین آئین ها و پاسداشت یادگاران پدران و مادرمان مان به دست می آید.

حرمت مولا علی(ع) را در ایام نوروز حفظ می کنیم

امسال ایام نوروز مصادف با ایام عزای امیرالمؤمنین علی(ع) است و قطعا مردم حرمت این عزا و عزاداری را حفظ خواهند کرد و نکند سر ما به مراسم نوروز بند شود و این فرصت ها و لحظه های طلایی خصوصا شب های قدر را از دست بدهیم چرا که فرصت برای دید و بازدیدهای نوروزی بعد از شب های قدر وجود دارد و مردم حتما حرمت عزای امیرالمؤمنین(ع) را رعایت خواهند کرد.

انتهای پیام/